Bir işletmede yürütülecek iş güvenliği çalışmalarında göz önünde tutulması ve dikkate alınması gereken kurallara iş güvenliği temel prensipleri denir. Bu prensipler bilimsel bir çalışma çerçevesinde yürütüldüğü takdirde istenilen sonuçlar elde edilebilir. Bu prensipler aşağıdaki bölümlerde anlatılmıştır.
İş Güvenliğinde Tehlikeli Hareketler
İş güvenliği ilmi, kazaların önlenmesi çalışmasında kaza zincirinin 3. halkası olan “Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumu” asli faaliyet alanı olarak benimser. Bu durum, kaza zincirinin en zayıf halkasıdır. Çünkü 1. ve 2. halkalar insan ve insanın doğası ile ilgili hususlardır ve iş güvenliği bilimince insan ile uğraşmanın etkili sonuçları olmayacağı kabul edilir.
Bu nedenle iş güvenliği sorumlularının ilk yapacağı iş “Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumu” tespit ederek bunları ortadan kaldırılmasını sağlamak olmalıdır.
İş Güvenliğinde Tehlikeli Hareketler
İş Kazalarının %88’i Tehlikeli Hareketlerden, % 10’u Tehlikeli Durumlardan, %2si Kaçınılmaz (Sebebi Bilinmeyen) Hareketlerden Kaynaklanmaktadır
Bu prensip, iş güvenliği sorumlularının özellikle “Tehlikeli Hareketler” üzerinde yoğunlaşmalarının gereğini açıkça göstermektedir ;
- İş ekipmanını, kullanılması konusunda eğitim almadan kullanmak
- Araç ve ekipmanları imalatçı talimatları doğrultusunda kullanmamak, tehlikeli şekilde kullanmak, emniyetsiz taşıma, yükleme, istifleme yapmak
- Acele etmek, tehlikeli yerlerden gitmek, gereksiz hızlı çalışmak
- İkaz ve uyarılara uymamak
- Hatalı pozisyonlar, emniyetsiz vaziyet alma
- İşyeri ve iş disiplinine uymamak
- İşin gerektirdiği Kişisel Koruyucu Donanımlar’ı (KKD) kullanmamak
- Etrafta dikkatsiz dolaşmak
- Başkalarını meşgul etmek
- İşleri yasal mevzuatlar ve talimatlar doğrultusunda yapmamak
- İş yerindeki tehlikeler hakkında bilgi sahibi olmamak
- Gerekli emniyet tedbirlerini almadan çalışmak
- Koruyucu emniyet donanımlarını kullanılmaz duruma sokmak
- Şaşırma, kızgınlık, üzgünlük, telaş, şakalaşma vb
- Tehlikeli yerlerde çalışmak, (askıdaki yükün altı, heyelan dibi vb)
Tehlikeli Durumlar, Güvensiz Ortamlar
- Arızalı ve bakımsız ekipmanlar ve binalar
- Çalışma ortamının darlığı ve sıkışıklığı
- Yetersiz uyarı ve ikazlar
- İşe uygun eğitimli eleman çalıştırmama
- Koruyucusuz ekipmanlar, uygun olmayan koruyucular
- Yetersiz havalandırma
- Yetersiz ya da fazla aydınlatma
- Tehlikeli ortam (tozlu, gazlı, gürültülü vb.)
- Düzensiz ortam
- Kaygan veya düzgün olmayan zemin
- Gerekli yerlerde ve merdivenlerde yetersiz korkuluklar
- Kusurlu alet, makine ve teçhizat kullanımı
- Emniyetsiz yöntem ve şartlar
- Taşeron faaliyetleri
Yapılan çalışmalar ile kazayı hafif atlatmak değil, kazayı meydana getiren sebeplerin ortadan kaldırılmasına işaret edilmektedir. Yapılan istatistikler kazaların % 50, sinin kolayca önlenebileceğini, % 48, inin ancak etüt ve metotlu bir çalışma ile önlenebileceğini, % 2, sinin de önlenmesinin mümkün olmayacağını göstermiştir.
Tehlikeli Hareketlerin Nedenleri
İşçinin bünyeden ve yaradılışından gelen şahsi kusurları (dikkatsizlik, laubalilik, umursamazlık) bilgi ve ustalık yetersizliği, fiziki yetersizlik, uygunsuz mekanik şartlar ve fiziki çevre tehlikeli hareketlerin nedenleridir.
Kazalardan Korunma Metotları
Kazalardan korunma amaçlı yapılan çalışmalar dört grupta toplanabilir:
Mühendislik ve Revizyon
- Tehlikeli Durumların Bilinmesi, Tehlikelerin Tanımlanması
- Tehlikeli Durumların Analizi, Risklerin Değerlendirilmesi
- Tedbirlerin Alınması, Kontrol Tedbirlerinin Belirlenmesi
- Tedbirlerin Uygulanması
- Gerekli Kontrollerin Sağlanması
İkna ve Teşvik
- Eğitim ve Öğretim Çalışmaları
- Çeşitli Yarışmaların Düzenlenmesi
- İkaz Levhaları ve Afişler
- Propaganda
- Ödüllendirme/ Özendirme
Ergonomiden Yararlanma
Yapılacak işe uygun işçi temini ve çalışanları biyolojik özellikleri ile kabiliyetlerine göre, makine-tesis ve aletleri ergonomi biliminin gerekleri yerine getirilerek geliştirmelidir.
Disiplin Kuralları
İş güvenliğini sağlamada en son başvurulacak çözüm yolu disiplin tedbirlerine başvurulmasıdır.